The James Catalogue of Western Manuscripts

Shelfmark O.1.34
Manuscript Title

Thomas de Cantimpré, De natura rerum

Alternative Title

De Naturis Rerum

James Number 1058
Century 13th
Physical Description

Double columns of 38 lines. Well written.

f.151: only narrow stub remaining, f. 168 is a half-sheet.

Provenance

Part of the Gale collection, given to T.C.C. by Roger Gale in 1738. C. 70. No. 202. On the flyleaf (xvi): Wilsoni liber et amicorum. On f.1 (xv): "Iste liber est monasterii sancti bauonis gawen(?)" i.e. St Bavon’s at Ghent."

Religious House Ghent, Saint Bavo, Benedictine Abbey
Donor Gale, Roger (1672-1744), Antiquary
Size (cm) 20.5 x 14
Folio 1 + 186 ff.
Material Parchment
Language Latin
Collation

1 flyleaf | 14 22 32 44 512-812 910-1510 168 176 (6 canc.) 1812 (10 canc.) 1910 (10 canc.) -- 18 and 19 being inserted in 17 between 3 and 4 -- 204 (1 canc.) 2110 228.

Notes

M. R. James attributed this copy of De Natura Rerum to Alexander de Albano [Alexander Neckham]; however, the text is Thomas de Cantimpré's. The library thanks David Badke for alerting us to this misattribution.

IIIF Manifest URL https://mss-cat.trin.cam.ac.uk/Manuscript/O.1.34/manifest.json
Online Since 27/03/2018

Contents

f.1r: Prologus libri de naturis rerum
Incipit: 'Naturas rerum in diuersis auctorum scriptis late per orbem sparsas'.
   Explicit: 'in eodem librao correximus.'

f.2v:  Generaliter de membris humani corporis
Incipit: 'De capite. Que lingua in facie faciunt'. 
    Explicit: 'de morte et quie sit mors et si subito deciditur homo quid faciendum sit.'

Rubric: 'Explicit capitula. Incipiunt versus xx qui coninent materiam librorum secundum numerum versuum'
Incipit: 'Membra prius morbos similes(?) causasque videbo'. 
   Explicit: 'Cur venit eclypsis scandit sol lima recrescit.'

Rubric: 'in lineamentis istius hominis seu ymaginis potes videre membra et dispositiones humani corporis'.

Then in a small hand, a paragraph:
Incipit: 'Unde secundum Jo(annem) patricii filium in titulo de moribus hominum uniuersaliter. Scias ergo quod non creauit gloriosus deus creaturam sapientiorem homine'.

N.B. Many of the following books are preceeded by a list of their chapters. The incipits and explicits recorded below refer to the text and not the capitular lists.

f.5r: Book I: De anathomia humani corporis
Rubric: 'Liber primus de anathomia humani corporis et dicitur ab ana quod est vresoluere et thomos quod est partes quasi resolucio partium. Et primo genrealiter est'.
Incipit: 'Partes corporis humani principaliter create sunt'. 
  Explicit: 'vel illum intelligimus qui non habet terminum mortis.'

f.9r: Book II: De anima 
  Incipit: 'Anima simplex est'. 
   Explicit: 'et que est intentio voluntatis ad corpus visum visionemque copulandam, hec est eadem intentio vo-'.

The manuscript is missing several folios and resumes in the Book IV: On Quadrupeds.

f.11r: Incipit: 'in celum. De hiis in Canticis'.
Explicit: 'et satis videtur in moribus.'

f. 49r: Book V: De avibus
  Incipit: 'Omnis avis que est bone'.
   Explicit: 'cum presidio earum in digent homines terre illius.'

f.79v: Book VI: De monstris marinis
Incipit: 'Monstra manina sunt ab omnipotenti'.
   Explicit: 'nichil in rebus simile re vidisse.'

f.89r: Book VII: De piscibus
Incipit: 'Nullus piscis ut dicit'.
   Explicit: 'se humiliat et interiora plena sunt dolo.'

f.103r: Book VIII: De serpentibus
Incipit: 'Generaliter primo dicendum est de serpentibus'.
   Explicit: 'non ancillam sortitus es sed uxorem.'

f.112r: Book IX: De verminibus
Incipit: 'Generaliter primo de verminibus'.
   Explicit: 'etiam in periculis salus quem timebit quasi diceret nullum.'

f.123r: Book X: De arboribus
Incipit: 'Generaliter primo dicendum est de comunis arboribus'.
   Explicit: 'in humo fixa radicibus sese ipsa demergit.'

f.132v: Book XI: De arboribus vel herbis aromaticis
Incipit: 'Generaliter primo dicendum est arborobus vel herbis aromaticis et de generationem ipsarum'.
   Explicit: 'centa due frustra divitius comesta multum conferunt.'

f.139v: Book XII: De herbis aromaticis
Incipit: 'Generaliter primo de herbis dicendum est habet eium maximam'.
   Explicit: 'spatula est totum humeri sunt superiores partes spatulatarum.'

f.144v: Book XIII: De fontibus
Incipit: 'Generaliter dicendum est de fontibus ex saporem aut virturem habent'.
   Explicit: 'et hoc probatum fuit ex mando frederici imperatoris.'

f.146r: Book XIV: De lapidibus
Incipit: 'Generaliter primo dicendum est de lapidibus preciosis'.
   Explicit: 'Qui tecum vivit et regnat deus [per omnia saecula saeculorum amen].'

f.157v: Book XV: De metallis
Incipit: 'Generaliter primo dicendum est de metallis sicut liber genesis testatur'.
   Explicit: 'sed ductile non est sicut ferrum aliarum mundi partium.'

f.159r: Book XVI: De septem regionibus
Incipit: 'Generaliter primo dicendum est de septem regionibus aeris et earum humoribus'.
   Explicit: 'non mixta si inveniatur quod vix unquam vel raro fit'

f.163r: Book XVII: De sphera et de septem planetis
Incipit: 'Generaliter dicendum est de sphera et motu eius'.
   Explicit: 'de hiis ad presens supersedendum melius iudecavi.'

f.169r: Book XVIII: De passionibus aeris
Incipit: 'Generaliter prius dicendum est de passionibus aeris videamus que quomodo'.
   Explicit: 'hec de aere et eius passionibus dicta sufficiant.'

f.173r: Book XVIV: De elementis
Incipit: 'Generaliter primo dicendum est de quattor elementis et primo quidem distinguendum est'.
   Explicit: 'Et ex omnibus meliora et commodiora descripsi si qeum ergo collectam iuvant oret pro me ut secundum laborem meum michi deus mercedem restituat in futurm amen.'

Rubric: Explicit liber de naturis rerum quem scripsit johannes

f.179r: [Book XX]: De ornatu celi et motu syderum atque planetarum
Incipit: 'Post finem laboris nostri vicesimam editionem apponimus'.
   Explicit: 'Sed ignis iuxta voluntatem creatoris ad aliquid designandum accensus.'

A rough astronomical diagram follows.In the prologue the author speaks of Jacobus de Vitriaco (d. 1244) as a contemporary.

[Foliation of this MS corr. Jan. 1981]

Bibliography

More digitised manuscripts from the Abbey of Saint Bavo can be found on mmmonk.be

This work is copyright the Master and Fellows of Trinity College, Cambridge and is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License